Muzyka – informacje referencyjne

W muzyce jest dużo informacji. Wpis ten zbiera kluczowe informacje w jednym miejscu do wygodnego użycia w przyszłości. W tym wpisie posługuję się terminami muzyki zachodniej (12-tone equal temperament) oraz domyślnie terminami z muzyki amerykańskiej.

W celu ułatwienia wymiany informacji podaję też wybrane informacje w terminologi polskiej. Notacja polska jest w dużej mierze oparta na notacji niemieckiej.

Spis treści

Oktawa

Całość przestrzeni muzycznej jest podzielona na części zwane oktawami.

Odległość oktawy została ustalona tak, że jest to zakres częstotliwości od M do 2M. Jeśli mamy dźwięk a4 = 440Hz, to dźwięk o jedną oktawę wyżej będzie miał częstotliwość 2x większą, czyli a5 = 880Hz.

W każdej oktawie wyróżnionych jest 12 dźwięków: C C# D D# E F F# G G# A A# B.

C# jest czytane C sharp, D# czyt. D sharp itd.

Każda oktawa zaczyna się od dźwięku C i kończy na dźwięku B.

Odległość między dwoma sąsiadującymi dźwiękami to półton (ang. half step, semitone). 2 półtony to 1 cały ton (ang. whole step, whole tone)

C -> C# 1 to półton
C -> D 2 półtony czyli 1 cały ton
E -> F 1 półton
D -> G 5 półtonów.

Odległość między dźwiękami nazywa się interwał (ang. interval). Każdy interwał ma swoją nazwę. Nazwy interwałów są ściśle powiązane z odległością między zapisem dźwięków na pięciolinii oraz faktyczną odległością w półtonach.

Nazwy dźwięków

Nazwy podstawowych dźwięków (zauważ różnice w dźwięku B/H)

Nazwa polska	C	D	E	F	G	A	B
Nazwa angielska	C	D	E	F	G	A	H
Solfeż	do	re	mi	fa	sol	la	si / ti

Notacja amerykańska

Najpierw notacja amerykańska.

Mamy 12 dźwięków:

C C# D D# E F F# G G# A A# B

Znak # (czyt. sharp) oznacza pół tonu wyżej, więc C# (czyt. C sharp) to dźwięk pół tonu wyżej niż C. W pewnym sensie więc C# nie ma swojej nazwy, a jedynie nazwę pochodną od dźwięku C.

Podobnie można zapisać dźwięk za pomocą znaku ♭ (czyt. flat) który obniża dźwięk o pół tonu np. D♭ (czyt. D flat) oznacza dźwięk o pół tonu niżej niż D. W tym przypadku mamy następujące 12 dźwięków:

C D♭ D E♭ E F G♭ G A♭ A B♭ B

Przy standardowym strojeniu (12 tone equal temperament) dźwięk C# i D♭ to ten sam dźwięk, podobnie D# = E♭, F# = G♭ itd.

Znaki # i ♭ są nazywane accidentals.

Dźwięki bez accidentals

Jest kilka sposób na zapamiętanie, które dźwięki mają accidentals a które nie.

Możemy spróbować zapamiętać dźwięki, które nie mają accidentals. Dla # są to dźwięki B i E, czyli „be”, zupełnie jak w słynnym cytacie z Hamleta – „to BE or not to BE”. Dla ♭ są to dźwięki F i C, zupełnie jak w nazwie słynnego klubu FC Barcelona.

Jeśli mamy do czynienia z pianinem, to możemy zapamiętać układ czarnych klawiszy, oznaczających # przy dźwięki – najpierw 2 klawisze czarne, potem brak, potem 3 klawisze czarne, potem brak. Czyli najpierw dwa dźwięki z # – C# D#, jeden bez – E, i trzy z # – F# G# A#, jeden bez – B.

Dziwne konwencje

Czasem w ramach teorii dźwięki zapisuje się w dziwny, niestandardowy sposób. Przykładem jest skala C# major, która posiada dźwięki E# i B#, czyli w praktyce F i C.

Nazwy interwałów odnoszą się do odległości na pięciolinii, więc to że coś ma interwał sekundy może oznaczać że jest oddalone o 1 lub 2 półtony. Stąd mamy sekundę małą i wielką. Z pozostałymi interwałami jest podobnie – występują w wielu wersjach.

Notacja polska

Notacja polska jest w dużej mierze oparta na notacji niemieckiej.

Mamy 12 dźwięków:

C C# D D# E F F# G G# A A# H

Zwróć uwagę, że w notacji amerykańskiej jest dźwięk B na końcu, a w polskiej dźwięk H. To ten sam dźwięk, ma tylko inną nazwę która wprowadza zamieszanie.

Znak # (czyt. krzyżyk) oznacza pół tonu wyżej. Dźwieki z tym symbolem czytamy dodając -is np. C# czytamy jako cis, D# to dis, F# to fis, G# to gis, A# to ais.

Podobnie można zapisać dźwięk za pomocą znaku ♭ (czyt. bemol) który obniża dźwięk o pół tonu. Dźwięki z tym symbolem czytamy dodając -s (oprócz dźwięku H♭) np. D♭ to des, E♭ to es, G♭ to ges, A♭ to as. Wyjątek stanowi H♭ który oznaczany jako B i czytamy jako „be”. Używając więc ♭ do wypisania wszystkich 12 dźwięków w oktawie mamy:

C D♭ D E♭ E F G♭ G A♭ A B H

Przy standardowym strojeniu (12 tone equal temperament) dźwięk C# i D♭ to ten sam dźwięk, podobnie D# = E♭, F# = G♭ itd.

Znaki # i ♭ są nazywane znakami chromatycznymi.

Żeby wiedzieć które dźwięki występują z # wystarczy zapamiętać 2 i 3, czyli najpierw 2 dźwięki z #, potem przerwa, potem 3 znaki z #. Alternatywnie można zapamiętać klawisze na pianinie (najpierw 2 klawisze czarne, potem brak, potem 3 klawisze czarne).

Nazwy oktaw i dźwięki między oktawami

Dźwięki w poszczególnych oktawach nazywają się tak samo, dlatego jeśli chcemy je rozróżnić dodaje się do nich oznaczenie oktawy. Można to robić na kilka sposobów. W celu referencji podaję przykłady z uwzględnieniem dwóch ważnych dźwięków – środkowego C oraz pierwszego A powyżej środkowego C.

Scientific pitch notation

Sposób używany w USA. Każda oktawa ma przypisany swój numer (od 0 do 9). Dźwięk z danej oktawy ma dodany numer oktawy w nazwie. W tej notacji środkowe C to C4, a pierwszy dźwięk A powyżej środkowego C to A4.

Przykład przejścia z 4 do 5 oktawy:

C4, C#4, D, D#4, E4, F4, F#4, G4, G#4, A4, A#4, B4, C5, C#5, D5

Notacja polska

Sposób używany w Polsce. Każda oktawa ma swoją nazwę:

subkontra
kontra
wielka
mała
razkreślna
dwukreślna
trzykreślna
czterokreślna
itd.

W tej notacji środkowe c to c’ (czyli c razkreślne), a pierwszy dźwięk a powyżej środkowego c to a’ (a razkreślne).

Dźwięki w oktawach subkontra, kontra, wielka są zapisywane wielkimi literami np. C, A, F (nie wiem jak są rozróżniane).

Dźwięki w oktawie małej są zapisywane małymi literami np. c, f, a.

Dźwięki w oktawie razkreślnej są zapisywane przez dodanie ’ (apostrofu) np. c’, f’, a’. Dźwięki w kolejnych oktawach są zapisywane przez dodanie odpowiedniej ilości ’ np. oktawa trzykreślna c”’, f”’, a”’.

W oktawach razkreślnych i wyżej czasem stosuje się zapis z indeksem np. razkreślna c¹, f¹, a¹, dwukreślna c², f², a² itd.

W oktawie wielkiej, kontrze i subkontrze też stosuje się indeks dolny do określenia dźwięku np. oktawa wielka C₁, F₁, A₁, kontra C₂, F₂, A₂.

Linki

https://en.wikipedia.org/wiki/Scientific_pitch_notation

https://pl.wikipedia.org/wiki/Oznaczenia_oktaw_i_d%C5%BAwi%C4%99k%C3%B3w

https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/oktawa;4009367.html

https://en.wikipedia.org/wiki/Interval_(music)

Pięciolinia

Pięciolinia to sposób zapisu dźwięków wspólny dla wielu instrumentów. Tabulatura to sposób zapisu dźwięków specyficznie dla danego instrumentu.

Więcej o pięciolinii w artykule Muzyka – pięciolinia.

Moje aplikacje

W ramach nauki nut na pięciolinii napisałem dwie małe aplikacje internetowe żeby wspomagać proces nauki.

Skale

W każdej oktawie jest 12 dźwięków, ale często wybiera się z nich mniejszą ilość . Wybrane dźwięki tworzą skalę. Popularne skale to:

major np. C major (pol. skale molowe np. C-mol) mające 7 dźwięków
minor np. C minor (pol. skale durowe np. C-dur) mające 7 dźwięków

W harfie haczykowej jest wykorzystywana skala E♭ major (Es-dur).

C major zawiera dźwięki: C D E F G A B (pol. C D E F G A H)

C minor zawiera dźwięki: C D E♭ F G A♭ B♭ (pol. C D Es F G As B)

E♭ major zawiera dźwięki: E♭ F G A♭ B♭ C D (pol. Es F G As B C D)

Klasyfikacja skal ze względu na ilość dźwięków

Skale nazywa się (klasyfikuje) od ilości dźwięków które je tworzą.

Skala zawierająca 12 dźwięków to skala chromatyczna (ang. chromatic scale). Rzadko używana.

Skala zawierająca 7 dźwięków to skala diatoniczna (ang. diatonic scale). Popularne skale major i minor to skale diatoniczne.

Skala zawierająca 5 dźwięków to skala pentatoniczna (ang. pentatonic scale). Skale pentatoniczne są często wykorzystywane w muzyce ludowej i strojeniach instrumentów dla dzieci i początkujących ze względu na łatwe uzyskiwanie harmonii (przyjemnego współbrzmienia) między dźwiękami w tych skalach.

Tworzenie skali

Skalę tworzy się poprzez wybór dźwięków o określonych odległościach półtonów między sobą. Pierwszy dźwięk skali często nadaje jej nazwę.

Układ półtonów w skali major: 2 2 1 2 2 2 1

Układ półtonów w skali minor: 2 1 2 2 1 2 2

Przykład tworzenia skali C major

Skala C major, więc C jest pierwszym dźwiękiem. Następnie idziemy po kolejnych dźwiękach zadaną ilość półtonów dla skali major: 2 2 1 2 2 2 1.

C +2 półtony to D
D +2 półtony to E
E +1 półton to F
F +2 półton to G
G +2 półtony to A
A +2 półtony to B
B +1 półton to C
C

W skali C major są więc dźwięki C D E F G A B C

Poniższy obrazek przedstawia ten proces w formie graficznej

Dźwięki w skali major

C major: C, D, E, F, G, A, B, C

C# major: C#, D#, F, F#, G#, A#, C, C# (alternatywnie C# D# E# F# G# A# B# C#, zwróć uwagę, że E# i B# normalnie nie istnieją, ale w ramach konwencji, notacji itd. się tak używa…)

D♭ major: D♭, E♭, F, G♭, A♭, B♭, C, D♭

D major: D, E, F#, G, A, B, C#, D

D# major: D#, F, G, G#, A#, C, D, D#

E♭ major: E♭, F, G, A♭, B♭, C, D, E♭

E major: E, F#, G#, A, B, C#, D#, E

F major: F, G, A, A#, C, D, E, F

F# major: F#, G#, A#, B, C#, D#, F, F#

G♭ major: G♭, A♭, B♭, B, D♭, E♭, F, G♭

G major: G, A, B, C, D, E, F#, G

G# major: G#, A#, C, C#, D#, F, G, G#

A♭ major: A♭, B♭, C, D♭, E♭, F, G, A♭

A major: A, B, C#, D, E, F#, G#, A

A# major: A#, C, D, D#, F, G, A, A#

B♭ major: B♭, C, D, E♭, F, G, A, B♭

B major: B, C#, D#, E, F#, G#, A#, B

Dźwięki w skali minor

C minor: C, D, D#, F, G, G#, A#, C

C# minor: C#, D#, E, F#, G#, A, B, C#

D♭ minor: D♭, E♭, E, G♭, A♭, A, B, D♭

D minor: D, E, F, G, A, A#, C, D

D# minor: D#, F, F#, G#, A#, B, C#, D#

E♭ minor: E♭, F, G♭, A♭, B♭, B, D♭, E♭

E minor: E, F#, G, A, B, C, D, E

F minor: F, G, G#, A#, C, C#, D#, F

F# minor: F#, G#, A, B, C#, D, E, F#

G♭ minor: G♭, A♭, A, B, D♭, D, E, G♭

G minor: G, A, A#, C, D, D#, F, G

G# minor: G#, A#, B, C#, D#, E, F#, G#

A♭ minor: A♭, B♭, B, D♭, E♭, E, G♭, A♭

A minor: A, B, C, D, E, F, G, A

A# minor: A#, C, C#, D#, F, F#, G#, A#

B♭ minor: B♭, C, D♭, E♭, F, G♭, A♭, B♭

B minor: B, C#, D, E, F#, G, A, B

Oznaczenia przykluczowe

Oznaczenie przy kluczu	Nazwa	Dźwięki	Ułożenie dźwigni w harfie
4♭	A♭ major	A♭ B♭ C D♭ E♭ F G	wymaga ręcznego przestrojenia dla D♭
3♭	E♭ major	E♭ F G A♭ B♭ C D	naturalne strojenie harfy, wszystkie dźwignie opuszczone
2♭	B♭ major	B♭ C D E♭ F G A	podnieś A
1♭	F major	F G A B♭ C D E	podnieś A, E
brak znaków chromatycznych	C major	C D E F G A B	podnieś E, A, B
1#	G major	G A B C D E F#	podnieś E, A, B, F
2#	D major	D E F# G A B C#	podnieś E, A, B, F, C
3#	A major	A B C# D E F# G#	podnieś E, A, B, F, C, G
4#	E major	E F# G# A B C# D#	podnieś E, A, B, F, C, G, D (wszystkie)
5#	B major	B C# D# E F# G# A#	wymaga ręcznego przestrojenia dla A#

Linki

https://en.wikipedia.org/wiki/Major_scale

Mały słownik muzyczny polsko – angielski

Muzyka – słownik polsko – angielski

Strojenie

Instrumenty generalnie są strojone uznając, że A4=440Hz jako częstotliwość referencyjną. Reszta jest obliczana na tej podstawie. Czasem też jest używane A4=432Hz.

Stroję za pomocą programu Tuner https://f-droid.org/en/packages/de.moekadu.tuner/ ze sklepu https://f-droid.org/ (alternatywa open source dla google play store). Istnieje też wiele innych aplikacji do strojenia instrumentów również w Google Play Store.

Harfa

Harfa jest strojona w skali E♭ major (es dur) mając dźwięki: E♭ F G A♭ B♭ C D

Struny czerwone to C, struny niebieskie/czarne to F.

Gitara

Gitara jest strojona: E2 A2 D3 G3 B3 E4

Wierszyk do zapamiętania dźwięków w strojeniu: Eddy Ate Dynamite Good Bye Eddy

Naciskając 5 próg w gitarze uzyskuje się dźwięk z kolejnej struny (kwarta). Wyjątkiem jest struna G, którą należy nacisnąć w 4 progu żeby uzyskać B.

https://en.wikipedia.org/wiki/Guitar#Tuning

Strony z nutami

imslp.org – darmowe, klasyczne
musescore.com – częściowo darmowe
https://www.mymusicsheet.com/main – płatne per nuty, wiele z anime
https://www.musicnotes.com/ – płatne per nuty z opcją subskrypcji