To czy robimy daną rzecz czy nie to w dużej mierze wynik 4 elementów:
- czynniki za – popychają nas do działania
- czynniki przeciw – hamują nasze działanie
- nasza sytuacja/środowisko – ograniczają dostępne opcje
- nasze przekonania – wyznaczają drogi którymi jesteśmy skłonni się poruszać a inne odrzucać
Elementy te wpływają też w dużym stopniu na to w jaki sposób robimy daną rzecz.
Czynniki za
Czynniki za czyli wszystkie elementy przekonujące, motywujące nas do zrobienia danej rzeczy. Czynniki za generalnie są związane z zaspokojeniem jakiejś naszej potrzeby. Jeśli jakaś potrzeba jest dla nas ważna, to robienie rzeczy ja zaspokajające jest łatwiejsze. Również szybkość efektu działa motywująco – jeśli wynik naszych działań jest dostrzegalny natychmiast, to łatwiej nam zrobić daną rzecz. Jeśli zrobienie czegoś wymaga regularnej pracy przez wiele miesięcy, to będziemy mieli trudność ze zmotywowaniem się do robienia danej rzeczy.
Często występujące czynniki motywujące nas do działania to:
- wynagrodzenie pieniężne
- przyjemność w trakcie aktywności (z jedzenia, seksu, muzyki)
- satysfakcja
- ciekawość (a co się stanie jeśli X? a jak jest zbudowany/jak działa Y?)
- strach (muszę się nauczyć bo nie zdam i rodzice na mnie nakrzyczą)
- złość (przeważnie w postaci krzyczenia lub bicia kogoś)
- logiczne uzasadnienie dlaczego warto coś zrobić (jak wyrobię paszport to będę mógł polecieć na wakacje do Japonii; jak skończę studia to dostanę dobrą pracę)
Logiczne uzasadnienie nie musi być ściśle logicznie poprawne, wystarczy że w nie wierzymy.
Czynniki przeciw
Czynniki przeciw czyli wszystkie elementy zaprzeczające akcji, sugerujące że jej wykonanie będzie mało wartościowe, niepotrzebne, kłopotliwe lub nieprzyjemne. Często występującymi czynnikami hamującymi nasze działanie są:
- strach (przed nową sytuacją, przed nieznanym, przed byciem ocenianym przez innych, przed porażką, przed błędami)
- niepewność (nie wiem jak to zrobić, nie wiem gdzie szukać informacji, nie wiem kogo spytać)
- niewystarczająca wartość danej akcji w danej chwili (śmieci mogę wyrzucić teraz lub za 3h więc nie muszę tego robić teraz; na sprawdzian mogę zacząć uczyć się jutro więc teraz pooglądam telewizję; nauka gry na instrumencie zajmie mi kilka lat więc ćwiczenie 10 minut teraz niewiele zmieni, nawet postępów nie zobaczę)
- duża ilość akcji które trzeba wykonać żeby coś zrobić lub długoterminowe projekty (fajnie jest nauczyć się grać na gitarze, ale nauka nut, chwytów, tabulatury, poszukiwanie nut, ćwiczenia techniczne to za dużo)
- inne działania – robiąc jedną rzecz automatycznie nie robimy innej, bo zużywany czas i uwagę na bieżącej czynności (tyrania wyboru).
Nasza sytuacja/środowisko
Nasza sytuacja czyli:
- ile mamy pieniędzy
- jakie rzeczy umiemy
- jakie mamy wykształcenie
- kogo znamy
- wśród jakich osób się obracamy
ma wielki wpływ na to co postrzegamy jako możliwe przez nas do wykonania.
Pieniądze nie tylko ułatwiają pracę, bo możemy zlecać pracę innym, ale też pozwalają kupować materiały lub książki z niezbędną wiedzą.
Umiejętności które już mamy wpływają na to jak postrzegamy problemy. Jeśli nie znamy technologii komputerowej, to stworzenie strony internetowej może być dla nas wielkim wyzwaniem, podczas gdy dla innej osoby będzie proste. Podobnie z rzeczami technicznymi, rysowaniem, malowaniem, tworzeniem muzyki i wieloma innymi rzeczami.
Wykształcenie wyrabia w nas pewne nawyki i wtłacza do głowy dużą ilość wiedzy. Często też posiadanie dyplomu ułatwia znajdywanie pracy np. w wymarzonym miejscu.
Nawet jeśli wiemy jak coś zrobić, ale nie znamy osoby która może nam pomóc to ciężko będzie się zabrać za projekt. Podobnie jeśli chcemy coś zrobić ale osoby w koło widzą tylko problemy lub mówią, że to co chcemy zrobić jest niepotrzebne/beznadziejne to będziemy zniechęceni w ogóle spróbować.
Nasze przekonania
Nasze przekonania to zestaw reguł wedle których żyjemy i działamy. Każdy z nas ma jakieś i są nam potrzebne, żeby nawigować w skomplikowanym świecie i choć trochę go rozumieć. Bądźmy jednak świadomi, że reguły te:
- ograniczają rozwiązania które uważamy za akceptowalne
- wpływają na to które akcje uważamy za możliwe do zrobienia przez nas
- ograniczają rozwiązania które w ogóle dostrzegamy
Nasze przekonania wpływają również na to jakie sposoby wykonania danej rzeczy w ogóle widzimy. Przykładowo jako osoba techniczna mogę chcieć napisać swoją stronę od zera i wiedzieć, że jest dobrze technicznie zrobiona. Tylko moim celem nie jest tworzenie technologii do bloga a pisanie artykułów. Nawet jeśli nie rozumiem dokładnie technologii pod spodem i nie koniecznie jest zgodna z moim poczuciem estetyki, to nie jest to niezbędna część rozwiązania mojego problemu a jedynie moje przekonanie.
Nasze przekonania czasem nas również w sztuczny sposób ograniczają np. nie poradzę sobie poza moją miejscowością, bo nigdy nie byłem sam poza miastem.
Często nie dostrzegamy dobrego rozwiązania przez nasze własne przekonania lub po prostu odrzucamy dobre rozwiązanie, bo wydaje nam się że jest niedobre.
Jak robić rzeczy?
W skrócie:
- zwiększ czynniki za
- zmniejsz czynniki przeciw
- zmień środowisko lub zmień przekonania żeby otworzyć nowe ścieżki
Zwiększ czynniki za
Zwiększenie czynników za, to zastanowienie się, dlaczego coś chcemy zrobić? Jakie korzyści nam to przynosi? Powinniśmy mieć jasny powód, cel który chcemy osiągnąć bądź uczucie które chcemy poczuć i do niego dążymy. Wtedy rodzi się w nas motywacja do robienia rzeczy.
Zmniejsz czynniki przeciw
Zmniejszenie czynników przeciw to w dużej mierze walka ze sobą. Czego się boję? Dlaczego unikam robienia tego zadania? Jak mogę zmniejszyć swój dyskomfort?
Jeśli mamy dużo rzeczy na głowie warto je spisać, posortować wedle priorytetów i zacząć robić od najważniejszego.
Jeśli mamy problem z zaczęciem danego zadania, rozpiszmy je na mniejsze kroki. Potem pierwszy krok na jeszcze mniejsze podkroki i tak aż do momentu gdy pierwsza akcja do zrobienia będzie krótka i prosta. Kupno mieszkania to duży projekt, ale pierwszym krokiem jest po prostu otworzenie strony z ogłoszeniami z Twojej okolicy. Potem dochodzi ustawienie jakiś kryteriów typu metraż lub cena, ale to już dalsze kroki. Krok 1 jest prosty – otwórz stronę z ogłoszeniami.
Jeśli zadanie jest nudne albo wymaga ciągłej pracy spróbuj je wplatać w inne aktywności. Sprzątanie mieszkania nie jest fajne, ale wyrzucenie papierka ze stołu jak wychodzisz z pokoju to drobna rzecz. Ćwiczenia ciała są nudne, więc zamiast wydzielać czas i chodzić na siłownię możesz np. wracając ze sklepu wchodzić po schodach a nie jechać windą; albo wychodzić ze znajomymi na spacer po parku zamiast iść do baru.
Nie lubisz iść do urzędu bo przewidujesz problemy i długie kolejki? To nastaw się, że sprawa zajmie dużo czasu i weź ze sobą książkę albo laptopa i zacznij pracować. Jeśli nie dajesz sobie rady, to poproś znajomego żeby z Tobą poszedł i pomógł.
Trzecia droga
Przeważnie w motywacji skupiamy się na czynnikach za, czasem patrzymy i staramy się usuwać czynniki przeciw. Ale jest jeszcze trzecia droga, czyli zmiana środowiska i naszych przekonań. Nie wszystko co nam pomagało i pozwalało żyć w dzieciństwie dalej dobrze działa w życiu dorosłym.
Boisz się wyjechać z małego miasta żeby iść do wymarzonej szkoły? Postaraj się dowiedzieć więcej o miejscu w którym będziesz. Pojedź tam na wycieczkę. Poczytaj jak wygląda komunikacja miejska, jakie są główne atrakcje, gdzie są sklepy i dworzec. Gdzie ewentualnie możesz mieszkać? Jeśli nie umiesz gotować, naucz się kilku prostych dań. Spróbuj zaadresować największe obawy jakie masz.
Próbujesz nauczyć się grać na instrumencie, ale jedyne co słyszysz to że to strata czasu albo że nie masz talentu? Poszukaj osób które zrobią przeciwwagę, powiedzą Ci że granie na instrumencie to świetne ćwiczenie koordynacji oko-ręce, rozwija abstrakcyjne myślenie i kreatywność, pozwala poznawać nowe osoby, wyrażać i regulować emocje. I choć nie jest łatwe nauczyć się grać, to jest to warte wysiłku.
Chcesz robić filmy na yt ale potrzebny jest dobry temat, wiedza za zakresu filmowania, rozpisany scenariusz filmu, obróbka wideo, obsługa yt a to wszystko zajmuje mnóstwo czasu. A gdyby tak po prostu zrobić krótki, spontaniczny filmik o fajnym filmie który ostatnio widziałeś? Rzeczy nie muszą być idealne i dopracowane na ostatni guzik. Szczególnie gdy zaczynamy warto pamiętać, że coś zrobione niedoskonałe jest lepsze niż świetne nigdy nie skończone.
Lenistwo to objaw
Lenistwo to często objaw czegoś głębiej a nie główna przyczyna nierobienia rzeczy. Jako ludzie jesteśmy leniwi, bo unikamy robienia rzeczy niepotrzebnych. Jeśli jednak chcemy coś zrobić, ale jednak uznajemy, że „mi się nie chce” to może jest tam coś więcej? Może strach przed oceną innych? Może niepewność przed nową sytuacją? Jeśli coś uznajemy za ważne i potrzebne, a jednak nie chcemy tego zrobić, to silny wskaźnik tego, że to jednak nie lenistwo tylko coś innego i warto to zaadresować.
Zobacz też powiązany artykuł Nasza sytuacja jako balans potrzeb i strachów